قراردادهای افست

قراردادهای افست

تعریف قراردادهای افست

قراردادهای افست به قراردادهایی اطلاق می‏شود که بر طبق آن، یک دولت پروژه‌ها و یا اقلام گران‌قیمت و کاملاً تخصصی مثل تجهیزات پیشرفته نظامی را از یک کشور صنعتی خریداری می‌کند، مشروط به این‌که صادرکننده یک یا چند مورد از تعهدات زیر را تقبل نماید:

• با صنایع داخلی کشور خریدار، همکاری نموده تا بعضی از قطعات یا بخش‌هایی از پروژه در داخل کشور تولید شود؛
• از پیمانکاران داخلی کشور خریدار در ساخت پروژه استفاده کند؛
• پرسنل داخلی کشور خریدار را استخدام کند و یا به آن‌ها آموزش دهد؛
• تکنولوژی و مهارت لازم را به کشور خریدار منتقل نماید؛
• در زمینه پروژه و یا در یک بخش اقتصادی دیگر در کشور خریدار سرمایه‌گذاری کند؛
•   بخشی از تولیدات پروژه را از کشور خریدار وارد کند؛
• به کشور خریدار در فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با پروژه خریداری شده یا فعالیت‌های اقتصادی دیگر، کمک فنی، مالی یا مدیریتی نماید.

به عنوان نمونه شرکت دوو قرارداد افست با تایوان امضا کرد که بر طبق آن دوو تعدادی واگن قطار به تایوان بفروشد و متقابلا موافقت کرد تا در حدود ۱۵% بهای قرارداد از تایوان قطعات واگن از قبیل صندلی، پنکه‌های برقی، شیشه و غیره خریداری کرده، در واگن‌های موضوع قرارداد نصب کند.
هر چند قراردادهای افست اساسا بعد از جنگ جهانی دوم و عمدتا جهت مقاصد نظامی و همکاری‌های دفاعی بین اعضای ناتو شکل گرفت، در دهه ۱۹۷۰ دو تحول در نحوه استفاده از قراردادهای افست بروز کرد: اول این‌که کشورهای صنعتی رفته رفته قراردادهای افست را جهت مقاصد غیر نظامی نیز به کار گرفتند و آن را وسیله‌ای برای همکاری‌های بلند مدت اقتصادی بین خودشان قرار دادند. به عنوان نمونه، استفاده از قراردادهای افست در کشورهایی مانند یونان، اسپـانیا، هـلند، بلژیک، کانادا، زلاندنو و اسـترالیا در روابط بین خودشـان با کشـورهای دیگر امـری معمول است؛ حتی در بعضی از این کشورها مانند استرالیا، خریدهای دولتی از شرکت‌های خارجی باید حتما در قالب قراردادهای افست انجام گیرد. دوم این‌که کشورهای در حال توسعه، به تدریج به امتیازات و قابلیت‌های این نوع قراردادها پی برده، تلاش کردند تا در دو بخش صنایع نظامی و غیرنظامی از این مکانیزم‌ها بهره‌مند شوند.
بنابراین پس از دهه ۱۹۷۰، قراردادهای افست از محدوده کشورهای صنعتی خارج شد و عملا به بخش‌های غیرنظامی نیز تسری پیدا کرد. اهداف اولیه استفاده از قراردادهای افست عدم نقدینگی یا مشکلات مالی نبوده، بلکه این قراردادها بیشتر در جهت جذب تکنولوژی پیشرفته و دخالت و مشارکت تولیدکنندگان و پیمانکاران بخش داخلی خود در خریدهای هنگفت خارجی بوده است.
قراردادهای افست در واقع عکس‌العملی در قبال این واقعیت بوده است که خریدهای دولتی به خصوص در بخش نظامی همواره مبالغ هنگفتی را تشکیل می‌دهند که تأمین آن‌ها همواره منابع مالی دولت را شدیدا تحت تأثیر قرار می‌دهد. قراردادهای افست به این کشورها امکان می‌دهد که از قدرت خرید خود بهره گرفته، در قبال خرید ایـن ملزومات گران‌قیمـت بتوانند تعهداتی را در جهـت رشد و شکوفایی اقتصادی کشور خود و دسترسی به تکنولوژی پیشرفته به فروشندگان خارجی از کشورهای صنعتی تحمیل کنند.
انواع قراردادهای افست
همان‎طور که اشاره شد، اساس قراردادهای افست را تعهداتی تشکیل می‌دهند که فروشنده یک پروژه، متقابلا و در جهت منافع اقتصادی کشور خریدار تقبل می‌کند. بر اساس نوع تعهدات متقابل که فروشنده می‌پذیرد،  قراردادهای افست به دو گروه عمده تحت عنوان «قراردادهای افست مستقیم» و «قراردادهای افست غیر مستقیم» تقسیم می‌شوند که در ادامه به طور خلاصه بیان خواهند شد:

الف: قراردادهای افست مستقیم

چنانچه در قرارداد افست، صادرکننده تعهداتی را در زمینه موضوع پروژه اصلی تقبل کند، این قرارداد، یک افست مستقیم است؛ مثلا اگر صادرکننده متعهد شود که بعضی از قطعات یا بخشی از اجزای پروژه را با همکاری تولیدکنندگان داخلی در داخل کشور خریدار تولید کند، این یک قرارداد افست مستقـیم خواهد بـود. بر اسـاس نـوع تعـهدی کـه صادرکننده اصـلی تقبل می‌کند، قراردادهای افست مستقیم به سه گروه تقسیم می‌شوند:
گروه اول از قراردادهای افست مستقیم، قراردادهایی را شامل می‌شوند که صادرکننده پروژه موافقت می‌کند تا قطعات و یا بخش‌های خاصی از پروژه را از تولیدکنندگان کشور خریدار تهیه کرده، در پروژه مزبور به کار گیرد. در جهت تأمین این قطعات، صادرکننده پروژه ملزم خواهد بود که با تولیدکنندگان داخلی آن کشور، قراردادهای خرید منعقد کند. هم‌چنین صادرکننده اصلی پروژه ممکن است متعهد شود تا در ساخت قسمت‌های معینی از پروژه از پیمانکاران داخلی استفاده نماید. مثلا طبق یک قرارداد افست مستقیم که بین دولت تونس و کنسرسیومی متشکل از پژو و فولکس‌واگن منعقد شد، تعداد معینی اتومبیل به تونس فروخته شد و متقابلا کنسرسیوم متعهد شد که قطعات الکترونیکی و مکانیکی خاصی را از تولیدکنندگان تونسی خریداری کرده، در اتومبیل‌های موضوع قرارداد به کار گیرند^.
در گروه دوم از قراردادهای افست مستقیم، صادرکننده متعهد می‏شود در تولید بخش‌ها یا قطعاتی از پروژه با تولیدکنندگان داخلی همکاری کرده، به طوری که آن قطعات در داخل کشور مشترکا از سوی صادرکننده و تولیدکنندگان محلی ساخته و در پروژه مورد نظر به کار گرفته شوند. در گروه دوم از قراردادهای افست مستقیم، صادرکننده متعهد می‏شود در تولید بخش‌ها و یا قطعاتی از پروژه با تولیدکنندگان داخلی همکاری کرده، به طوری که آن قطعات در داخل کشور مشترکا از سوی صادرکننده و تولیدکنندگان محلی ساخته و در پروژه مورد نظر به کار گرفته شوند. مثلا در یک پروژه خطوط انتقال نفت، صادرکننده اصلی پروژه ممکن است موافقت کند که لوله‌ها و یا تلمبه‌های مورد نیاز برای این پروژ‌ه با همکاری صادرکننده در ایران ساخته شود. این همکاری در تولید به کشور خریدار امکان می‌دهد تا به دانش تخصصی و مهارت‌های فنی لازم برای تولید آن قطعات دسترسی پیدا کند. تحمیل چنین تعهدی به فروشنده موجب خواهد شد که فرصت‌های شغلی در کشور خریدار افزایش پیدا کند.
در قراردادهای افست گروه سوم، صادرکننده پروژه متعهد می‏شود که در ارتباط با تولید بخشهایی از پروژه در کشور خریدار سرمایه‌گذاری کند و یا با طرف‌های داخلی قراردادهای مشترک در سرمایه‌گذاری منعقد نماید. این سرمایه‌گذاری و مشارکت منوط به انتقال سرمایه و تکنولوژی خارجی به کشور خریدار و بعضا مستلزم اعطای لیسانس (مجوز) تولید و علائم و نام‌های تجاری به تولیدکنندگان داخلی خواهد بود. در این گروه، سرمایه‌گذار خارجی ممکن است متعهد شود که بخشی از تولیدات مازاد را به خارج صادر کند.

ب: قراردادهای افست غیر مستقیم

قراردادهای متعدد و گوناگونی را تحت عنوان «قراردادهای افست غیر مستقیم» دسته‌بندی می‌کنند. همه این قراردادها حاوی تعهدات متقابلی هستند که صادرکننده پروژه تقبل کرده، در حالی که این تعهدات مستقیما با موضوع اصلی مورد معامله مرتبط نیستند. عمده‌ترین موارد قراردادهای افست غیر مستقیم عبارتند از:
صادرکننده متعهد می‏شود تا درصـدی از ثمـن معامله را در کـشور خریدار که ارتباط مسـتقیمی نیز با موضوع اصلی قرارداد ندارد،سرمایه‌گذاری کند. مثلا طبق یک قرارداد افست که بین شرکت آمریکایی بویینگ و دولت عربستان سعودی منعـقد شد، شـرکت بوییـنگ هواپیـما های آواکـس را به عربستان فروختند و متقابلا متعهد شد که ۳۵% ارزش معامله را در پروژه‌هایی  که به تکنولوژی بسیار پیشرفته نیاز دارند، در عربستان سرمایه‌گذاری کند. هدف از تحمیل این تعهد به فروشنده خارجی، بهره‌مندی آن دسته از حوزه‌های اقتصادی است که اگرچه ارتباط مستقیمی با موضوع خرید اصلی ندارد، برای رشد و شکوفایی اقتصادی و صنعتی کشور خریدار حائز اهمیت است.
صادرکننده متعهد می‏شود خدمات و کمک‌هایی را مرتبط با بازاریابی کالاهای کشور خریدار ارائه دهد، در حالی که این کالاها با موضوع قرارداد اصلی هیچ ارتباط مستقیمی ندارد. این خدمات ممکن است شامل پیدا کردن خریدار برای کالاهای تولید شده در کشور خریدار، ارائه اطلاعات بازاریابی، تشکیل یک شرکت مشترک جهت خدمات بازاریابی، در اختیار قرار دادن شبکه پخش و ارائه خدمات پس از فروش جهت پخش و حمایت از محصولات کشور خریدار باشد.
صادرکننده، تعهدات متقابل دیگری را به نفع خریدار تقبل می‌کند که این تعهدات با موضوع اصلی قرارداد رابطه مستقیمی ندارد. مثلا در یک قرارداد افست بین دولت استرالیا و شرکت ژاپنی فوجیتسو، شرکت ژاپنی متقابلا پذیرفت که یک طرح تحقیقاتی را در استرالیا از جهت مالی حمایت کند.

در حالی که قراردادهای افست مستقیم از جهت تنظیم نوع قرارداد و بلند مدت بودن اجرای قرارداد به قراردادهای بیع متقابل مشابهت دارند، قراردادهای افست غیر مستقیم بیشتر به قراردادهای خرید متقابل شباهت دارند. در واقع، وجه مشخصه قراردادهای افست، ارتباط تنگاتنگی است که این نوع قراردادها با مصالح ملی و امنیتی از یک طرف و به بخش دولتی و تهیه ملزومات اداری و دولتی از طرف دیگر دارند.شکل زیر نمای معاملات افست مستقیم و غیر مستقیم را نشان می دهد که در توضیح این نوع معامله می تواند مفید باشد. با توجه به این شکل نکات مهم زیر استنباط می‏شود:

• • ۱- در معامله افست، صادرکننده (شامل شرکت‌های تابعه و شرکا) مقاطعه کاران فرعی یا صنایع و کارخانه های غیر مرتبط به آن به نحوی ایفای نقش می کنند.
  • ۲- سود و منفعت حاصل از معامله افست نصیب خریدار (شامل شرکت‌های شرکا) مقاطعه کاران فرعی یا صنایع یا کارخانه­ های غیر مرتبط با آن می‏شود.
  • ۳- فرایند عملیات معامله افست اغلب ترکیبی از انواع مختلف مشخص شده در شکل خواهد بود.

منبع: rahsabarter.com