قرارداد هوشمند چیست و چه کاربردهایی دارد ؟

راهنمای قراردادهای هوشمند برای مبتدیان

در بررسی چیستی قراردادهای هوشمند، بهتر است در ابتدا بدانیم که تاریخچه مطرح شدن همچین ایده‌ای از کجا مطرح شده است. در سال 1994 یک پژوهشگر حقوقی و رمزنویس (کریپتوگرافر) به نام نیک زابو (Nick Szabo) پی برد که می‌توان از دفتر ثبت نامتمرکز برای قراردادهای هوشمند استفاده کرد؛ قراردادهایی که از آن‌ها با عناوین دیگر همچون قراردادهای خوداجرا، قراردادهای بلاکچین یا قرادادهای دیجیتالی نام برده می‌شود.

در این روش، ابتدا قرارداد را به کدهای کامپیوتری تبدیل می‌کنند و سپس آن را در سیستم ذخیره و تکثیر می‌نمایند. این سیستم تحت نظارت شبکه‌ای از کامپیوترها قراردارد که بلاکچین را اجرا می‌کنند. همچنین، این رویه باعث فراهم شدن بازده دفتر ثبت از قبیل انتقال پول یا دریافت کالا و خدمات می‌شود.

قرارداد هوشمند چیست ؟

قرارداد هوشمند ابزاری است که می‌توان به وسیله آن بدون نیاز به خدمات واسطه، پول، دارایی، سهام و یا هر چیز ارزشمندی را به صورت شفاف و فاقد تعارض معامله کرد. بهترین روش توصیف قرارداد هوشمند این است که آن را یک ماشین وندینگ(vending machine) یا همان ماشینی که در آن پول می‌اندازیم و دستگاه جنس مورد نظر ما را بیرون می‌دهد فرض کنیم.

در حالت عادی وقتی می‌خواهید کاری قانونی انجام دهید نزد وکیل یا دفتر اسناد رسمی‌ می‌روید و پس از پرداخت دستمزد آن‌ها صبر می‌کنید تا اسناد را آماده کنند و به شما بدهند. اما در روش قرارداد هوشمند کافی است یک بیت‌کوین درون ماشین وندینگ (یعنی دفتر ثبت) بیاندازید تا سند امانی، گواهینامه رانندگی یا هر چه که خواسته بودید برای شما ارسال شود. قراردادهای هوشمند علاوه بر اینکه قوانین و مجازات‌های مربوط به هر توافقنامه را درست همانند قراردادهای معمولی تعریف می‌کنند بلکه این تعهدات و الزامات را به صورت خودکار به اجرا در می‌آورند.

همانطور که ویتالیک بوترین (Vitalik Buterin) برنامه نویس 22 ساله اتریوم (Ethereum) چندی پیش در نشست بلاکچین دی سی توضیح داد، ساز و کار قرارداد هوشمند به صورتی است که می‌توان دارایی یا ارز را به یک برنامه انتقال داد و برنامه‌ای که با این کد کار می‌کند در آینده به صورت خودکار شرایط را اعتبار سنجی می‌کند و خود به خود تصمیم می‌گیرد که دارایی‌های مورد نظر به چه کسی تعلق بگیرد و یا اینکه باید بلافاصله به فرد یا افرادی که آن را ارسال کرده‌اند عودت داده شود. در عین حال، دفتر ثبت نامتمرکز مجموعه اسنادی را ذخیره و تکثیر می‌کند که امنیت و مصونیت دارایی‌ها را تضمین می‌کنند.

مثال قرارداد هوشمند

فرض کنید شما یک آپارتمان از من اجاره می‌کنید. شما می‌توانید با پرداخت ارز دیجیتال این کار را از طریق بلاکچین انجام دهید. در این صورت شما رسیدی دریافت می‌کنید که در قرارداد مجازی بین ما نگهداری می‌شود. من به شما کلید ورود دیجیتالی می‌دهم و این کلید همراه با یک تاریخ مشخص به دست شما می‌رسد.

اگر کلید به موقع به دستتان نرسد، بلاکچین وجه را (به شما) عودت خواهد داد و اگر من کلید را پیش از تاریخ اجاره نامه ارسال کنم، هنگامی‌که به تاریخ مورد نظر برسیم، سیستم خود به خود اجاره را برای من و کلید را برای شما آزاد می‌کند. سیستم با منطق « اگر – در آن صورت » کار می‌کند و صدها نفر شاهد کار آن هستند. بنابراین می‌توانید از بی نقص بودن رویه اطمینان داشته باشید. اگر من کلید را به شما بدهم، حتما پولم را خواهم گرفت و اگر شما مقدار مشخصی پول را به صورت بیت‌کوین ارسال کنید، کلید را تحویل خواهید گرفت.

این سند پس از پایان یافتن دوره، خود به خود لغو می‌شود و هیچ یک از ما بدون آگاهی از طرفین نمی‌توانیم در کد دخالت کنیم زیرا تمامی شرکت‌کنندگان به شکل همزمان عوض می‌شوند.

قراردادهای هوشمند در همه نوع شرایطی از امور مالی گرفته تا بیمه و پرداخت حق بیمه، نقض قرارداد، قوانین مالکیتی، اعمال اعتبارات، خدمات مالی، رویه‌های حقوقی و توافقنامه‌های تامین مالی عمومی قابل استفاده هستند.

نمونه یک قرارداد هوشمند

در زیر کدهای یک قرارداد هوشمند ساده را مشاهده می‌کنید که در بلاکچین اتریوم نوشته شده است. قراردادها را می‌توان در هر بلاکچینی کدنویسی کرد اما معمولا از اتریوم استفاده می‌شود زیرا قابلیت‌های اجرایی آن نامحدود هستند.

این قرارداد هوشمند تصریح می‌کند که ایجادکننده قرارداد باید ده هزار بیت‌کوین (10,000 BTCS) دریافت کند. این قرارداد به هرکسی که در حساب خود بیت‌کوین لازم را داشته باشد اجازه می‌دهد آن را به دیگران بدهد.
جری کومو (Jerry Cuomo) معاون فناوری‌های بلاکچین شرکت IBM معتقد است قراردادهای هوشمند قابل استفاده در تمامی ‌موارد از خدمات مالی گرفته تا بهداشت و درمان و بیمه را دارند؛ در ادامه نمونه‌هایی از کاربردها را مشاهده می‌کنید:

دولت

دست اندرکاران انتخابات بر این باورند که نفوذ به سیستم رای‌گیری کشور کاری بی اندازه سخت و دشوار است. در عین حال اگر از قراردادهای هوشمند استفاده کنیم، می‌توانیم سطح امنیت سیستم را به میزان نامحدودی افزایش دهیم و همه نگرانی‌ها را رفع کنیم. اگر رای‌ها زیر چتر حمایتی دفتر ثبت قرار گیرند، برای دسترسی به آن‌ها باید ابتدا آن‌ها را رمزگشایی کنیم و این فرآیند به توان محاسباتی فوق العاده زیادی نیازد دارد.

هیچ کس چنین توان محاسباتی را در اختیار ندارد بنابراین تنها خدا می‌تواند چنین سیستمی‌ را هک کند! افزون بر این، قراردادهای هوشمند می‌توانند شمار رای‌دهندگان را بالا ببرند و افراد بی میل را به رای دادن راغب کنند. بیشتر بی‌میلی افراد ناشی از سیستم‌های ناکارآمدی است که افراد را مجبور می‌کند در صف بایستند، هویت خود را اعلام کنند و فرم‌های مختلف را پر نمایند. با وجود قراردادهای هوشمند، داوطلبان می‌توانند به شکل آنلاین رای دهند و در نتیجه تعداد زیادی از مردم به رای دادن برای تعیین آینده روی می‌آورند.

مدیریت به وسیله قرارداد هوشمند

بلاکچین علاوه بر ارائه یک دفتر ثبت به عنوان منبع اعتبار و اطمینان، با پشتوانه دقت، شفافیت و ماهیت خودکار، بسیاری از موانع احتمالی بر سر راه ارتباطات و جریان کاری را برطرف می‌سازد. در حالت عادی، عملیات‌های تجاری با رفت و برگشت‌هایی همراه‌اند و انجام آن‌ها مستلزم انتظار برای تایید اسناد و حل مسائل داخلی و خارجی می‌باشد. دفتر ثبت بلاکچین این رویه پیچیده و شلوغ را ساده و موثر می‌سازد. همچنین، با وجود این ابزار دیگر خبری از اختلافات رایج در فرآیندهای کاری مستقل نیست؛ اختلافاتی که گاه به شکایت‌های پر هزینه منجر می‌شوند و حل و فصل آن‌ها به زمان زیادی نیاز دارد.

مورد مشاهده شده

در سال 2015 شرکت سپرده و تسویه مالی (Depository Trust & Clearing Corp – DTCC) برای پردازش بیش از 1.5 کوادریلیون دلار اوراق بهادار از یک دفتر ثبت بلاکچین استفاده کرد. این پردازش شامل 345 میلیون تراکنش بود.

زنجیره عرضه

قراردادهای هوشمند بر مبنای منطق « اگر – در آن صورت » کار می‌کنند؛ از این رو به گفته ی جف گارزیک : UPS می‌تواند قراردادی را اجرا کند که می‌گوید: « اگر در یک بازار در حال ظهور و توسعه، من در این مکان پولی را تحویل بگیرم، آنگاه (محصول) دیگر در تعداد بسیار زیاد به زنجیره عرضه می‌پیوندد و با فعال کردن یک عرضه‌کننده، آیتم دیگری به وجود می‌آورد زیرا آیتم موجود در آن بازار در حال توسعه تحویل داده شده است. » در اغلب مورد زنجیره‌های عرضه به واسطه سیستم‌های مبتنی بر کاغذ دچار کندی هستند و فرم‌ها به منظور تایید شدن باید از مجراهای متعدد بگذرند و این رویه احتمال سوء استفاده و کلاهبرداری را افزایش می‌دهد.

بلاکچین با ایجاد یک نسخه دیجیتالی امن و قابل دسترسی برای همه طرفین در زنجیره، این خطر را برطرف می‌سازد و تمامی‌امور و پرداخت‌ها را خودکار می‌سازد.

مورد مشاهده شده

بانک بارکلی (Barclays Corporate Bank) به منظور ثبت تغییر در مالکیت و خودکار ساختن نقل و انتقالات پول به دیگر موسسات از قراردادهای هوشمند استفاده می‌کند.

اتومبیل و قرارداد هوشمند

شکی وجود ندارد که ما در مسیر پیشرفت و تبدیل شدن از مهره‌دارانی پسا – انسانی و عقب افتاده به ربات‌هایی فوق هوشمند هستیم. آینده‌ای را تصور کنید که در آن همه چیز به شکل خودکار انجام می‌شود. کمپانی گوگل با تلفن‌های هوشمند، عینک‌های هوشمند و حتی ماشین‌های هوشمند خود دارد ما را به سمت این آینده می‌برد.

درست در همین جاست که قراردادهای هوشمند به کار می‌آیند. یکی از نمونه‌های آن، خودروهای خودران و خود پارک‌شو هستند. قراردادهای هوشمند در این زمینه می‌توانند ابزاری ایجاد کنند که در صورت تصادف مشخص کند چه کسی مقصر بوده است؛ سنسور یا راننده و یا هر احتمال ممکن دیگر. شرکت‌های بیمه خودرو به کمک قراردادهای هوشمند می‌توانند بر اساس مکان و شرایط استفاده مشتریان خود از خودرو، میزان خسارت را محاسبه کنند.

مزایای قرارداد هوشمند در املاک

با استفاده از قراردادهای هوشمند می‌توان پول بیشتری به دست آورد. معمولا اگر بخواهید آپارتمان خود را به کسی اجاره دهید باید به یک واسطه مانند سایت‌های تبلیغاتی یا روزنامه حق الزحمه بپردازید و پس از یافتن اجاره کننده باید به کس دیگری کارمزد بدهید تا تایید کند که شما پول اجاره را گرفته‌اید و رویه معمول طی شده است.

دفتر ثبت همه این هزینه‌ها را از بین می‌برد. تنها کافی است با بیت‌کوین مقداری پول بپردازید و قرارداد خود را در دفتر ثبت ( به صورت کد) وارد نمایید. همه شاهد این اتفاق هستند و شما آن را به صورت اتوماتیک انجام می‌دهید. دلالان، بنگاهداران املاک، وام دهندگان سخت و همه ی کسانی که با مایملک سر و کار دارند از این شرایط سود خواهند برد.

انقلاب در بهداشت و درمان به وسیله قرارداد هوشمند

می‌توان پرونده‌های درمان شخصی افراد را به صورت کد در بلاکچین ذخیره کرد و برای آن‌ها یک کلید خصوصی ساخت تا صرفا افراد مشخص بتوانند به این اسناد دسترسی داشته باشند. با همین راهبرد می‌توان اطمینان حاصل کرد که تحقیق و پژوهش کاملا مطابق با قوانین HIPAA انجام می‌گیرد (یعنی به صورت امن و محرمانه). می‌توان قبض جراحی‌ها را در بلاکچین ذخیره کرد تا به صورت خودکار به عنوان اثبات – تحویل (خدمات درمانی) برای شرکت‌های بیمه ارسال شوند.

افزون بر این می‌توان از خود دفتر ثبت به عنوان مرجع مدیریت بهداشت و درمان استفاده کرد و مسائلی همچون نظارت بر داروها، رعایت مقررات، نتایج آزمایش‌ها و عرضه محصولات بهداشتی را مدیریت نمود.

قراردادهای هوشمند فوق العاده اند!

مزایای قراردادهای هوشمند عبارت‌اند از:

خودگردانی – اگر شما قراردادی ایجاد کنید نیازی نیست به سراغ دلال، وکیل یا هر واسطه دیگر بروید تا آن را تایید کند. به این ترتیب خطر دستکاری فرد واسطه از بین می‌رود. همچنین اجرای قرارداد به شکل خودکار توسط شبکه انجام می‌شود و چون دست کسی در کار نیست، امکان تاثیرگذاری افراد به نفع دیگران وجود ندارد.

اعتماد – اسناد شما رمزگذاری‌شده و در یک دفتر ثبت وارد می‌شود. امکان ندارد کسی بگوید آن‌ها را گم کرده است.

بکاپ – تصور کنید بانکی که در آن حساب دارید، اسناد مربوط به پس انداز شما را گم کند. در بلاکچین چنین اتفاقی ممکن نیست زیرا تمامی‌دوستانتان از شما پشتیبانی می‌کنند. اسناد شما بارها و بارها تکثیر می‌شود.

امنیت – رمزنگاری و در آوردن سایت‌ها به شکل رمزگذاری شده باعث می‌شود اسناد شما امنیت داشته باشند. امکان هک شدن وجود ندارد. هک و نفوذ به شبکه نیازمند هوشی غیرطبیعی است.

سرعت – برای طی کردن فرآیندهای اداری برای اسناد باید زمان زیادی بگذارید. قراردادهای هوشمند از کدهای نرم‌افزاری استفاده می‌کنند و همه چیز را خود به خود انجام می‌دهند؛ بنابراین وقت شما در هر فرآیند کاری تا حد زیادی صرفه جویی می‌شود.

صرفه‌جویی هزینه – قراردادهای هوشمند باعث صرفه جویی در هزینه‌ها می‌شوند زیرا واسطه‌ها را از میان بر می‌دارند. برای نمونه باید دستمزد یک دفتر اسناد رسمی ‌را بدهید تا گواهی معامله و تراکنش شما را صادر نماید.

دقت – قراردادهای خودگردان نه تنها سریع‌تر و ارزان‌تر تمام می‌شوند بلکه فاقد هرگونه خطا هستند؛ خطاهایی که گاهی آن‌ها را در فرم‌ها مشاهده می‌کنیم.

جف گارزیک صاحب بلاگ خدمات بلاکچین، قراردادهای هوشمند را این گونه توصیف می‌کند: « قراردادهای هوشمند … مجموعه‌ای کاملا مشخص از خروجی‌ها را تضمین می‌کنند. کار آن‌ها هیچ نقطه مبهمی‌ندارد و با وجود آن‌ها دیگر نیازی به دعوی و دادخواهی نخواهد بود. »

« قراردادهای هوشمند در زمینه کسب و کار و فناوری بلاکچین همانند نقطه ی بهم رسیدن لاستیک و جاده هستند. موارد معدودی از کاربرد بلاکچین در خدمات مالی توزیع شده پیشرفته پدیدار شده است؛ مانند خدمات دفتر ثبت پرداخت‌ها برای بورس اوراق بهادار یانگون (Yangon) در میانمار. خدمات این مرکز که برمبنای بلاکچین صورت می‌گیرند بسیار جالب توجه هستند. در بورس سهام یانگون در حالی که معاملات تنها دو بار در روز همگام‌سازی می‌شوند، بلاکچین مشکل واریز توزیع شده را حل کرده است. با این حال، قابلیت‌های قراردادهای هوشمند در زمینه ی اجرای خودکار از تضمین تراکنش‌های سهام فراتر رفته و مواردی را که نیازمند تراکنش‌های پیچیده و گسترش یابنده هستند را نیز شامل می‌شود. این چشم انداز است که باعث شده آمازون (Amazon)، مایکروسافت آژور (Microsoft Azure) و بلومیکس در فضای ابری خود از پدیده ی « بلاکچین به صورت یک سرویس » (Baas) استفاده نمایند. »

مشکلات پیش رو

قراردادهای هوشمند را باید بی نقص دانست. اما اگر باگ‌ها به کدها موجود راه پیدا کنند چه؟ یا مثلا دولت‌ها چگونه باید بر چنین قراردادهایی نظارت کنند؟ یا دولت چطور می‌تواند از تراکنش‌های قرارداد هوشمند مالیات بگیرد؟ برای درک بهتر روی یک مثال، نمونه خانه اجاره‌ای من را در نظر بگیرید.

اگر من کدهای اشتباه ارسال کنم چه اتفاقی می‌افتد؟ یا همانطور که وکیلی به نام بیل مارینو (Bill Marino) می‌گوید اگر من کدهای درست بفرستم اما آپارتمان من پیش از رسیدن تاریخ اجاره نامه محکومیت داشته باشد (یعنی بدون رضایت من برای مصارف عمومی‌تصرف شده باشد) چه می‌شود؟ اگر پای یک قرارداد معمولی در میان بود من می‌توانستم با مراجعه به دادگاه آن را فسخ نمایم، اما در بلاکچین شرایط فرق می‌کند. هر اتفاقی هم که بیفتد، در بلاکچین قرارداد اجرا می‌شود.

فهرست چالش‌ها و اما و اگرهای این چنینی تمامی‌ندارد. کارشناسان در تلاش برای مرتفع ساختن این مشکلات هستند اما این مسائل حاد، داوطلبان را از به کارگیری این قراردادها منصرف می‌کند.

در قراردادهای هوشمند آینده

بخشی از آینده قراردادهای هوشمند در گرو رفع موانع مذکور است. برای نمونه در شرکت کورنل تک (Cornell Tech) وکلا بر این باورند که روزی قراردادهای هوشمند به زندگی روزمره ما وارد می‌شوند و به همین خاطر خود را وقف کوشش روی مشکلات موجود کرده اند.

یک مرکز پشتیبانی IT به نام سرچ کامپلینس (Search Compliance) عقیده دارد قراردادهای هوشمند توان اثرگذاری روی برخی حوزه‌ها مانند قانون را دارند. در این مورد، وکلا به جای نوشتن قراردادهای معمولی سراغ تهیه قالب‌هایی برای قراردادهای هوشمند استاندارد می‌روند و نتیجه کار چیزی مشابه قراردادهای استاندارد رایج است که می‌توانید در LegalZoom ببینید. دیگر بخش‌ها همچون شرکت‌های بازرگانی، موسسات اعتباری و حسابداران نیز می‌توانند برای برخی کارهای خود مانند بازرسی بهنگام (real-time auditing) و ارزیابی ریسک از قراردادهای هوشمند بهره ببرند.

وب سایت فناوری‌های بلاکچین عقیده دارد که در آینده قراردادهای هوشمند به صورت ترکیبی از محتوای کاغذی و دیجیتالی ظهور خواهند کرد؛ به نحوی که بلاکچین اعتبار قراردادها را تایید کند و یک نسخه ی فیزیکی هم وجود داشته باشد.

بلاکچین‌هایی که قراردادهای هوشمند را پردازش می‌کنند

بیت‌کوین (Bitcoin) : بیت‌کوین برای پردازش تراکنش‌های بیت‌کوین عالی است اما در پردازش اسناد توانایی محدودی دارد.

ساید‌چین‌ها (Side Chains) : سایدچین نام دیگر بلاکچین‌هایی است که به موازات بیت‌کوین کار می‌کنند و در زمینه پردازش قراردادها پتانسیل بیشتری دارند.

NXT : NXT یک پلتفرم بلاکچین عمومی‌است که دارای مجموعه‌ای از قالب‌های محدود از قراردادهای هوشمند می‌باشد. در NXT شما باید با آنچه وجود دارد کار کنید و نمی‌توانید خودتان کد وارد نمایید.

اتریوم (Ethereum) : اتریوم یک پلتفرم بلاکچین عمومی‌است. در واقع اتریوم پیشرفته‌ترین پلتفرم کد نویسی و پردازش قراردادهای هوشمند می‌باشد. شما می‌توانید هر کدی را که می‌خواهید در اتریوم بنویسید، اما باید به ازای استفاده از قدرت پردازشی با ژتون‌های ETH کارمزد پرداخت کنید.

در مورد پتانسیل قرارداد هوشمند باید گفت که هیچ محدودیتی در حوزه‌های تاثیرپذیر از این فناوری وجود ندارد؛ از بهداشت و درمان گرفته تا خودرو، املاک و مستغلات و قانون. فهرست این حوزه‌ها تمامی‌ندارد. این را گَوین وود (Gavin Wood) مدیر فناوری اتریوم می‌گوید: « پتانسیل (قراردادهای هوشمند) در دگرگون ساختن ابعاد جامعه بسیار گسترده است. این پدیده‌ای است که توان ایجاد بنیان فنی برای هرگونه تغییر اجتماعی را دارد و این از نظر من بسیار هیجان انگیز است. »

منبع: سایت فینمگ