واژه «عاشورا» را چه کسانی در گوگل تعریف می کنند؟

گوگل برخلاف ظاهر ساده ای که در صفحه نخست خود به کاربران اینترنتی نشان می دهد از سیستم پیچیده ای برای تعامل با کاربران برخوردار است. این پیچیدگی را ماه پیش «رابرت اپستین» مدیر ارشد بررسی‌های روانشناسی مؤسسه تحقیق و فناوری رفتاری آمریکا این طور افشاکرد؛ او از گوگل به عنوان بازیگر نامرئی انتخابات بعدی ریاست جمهوری ایالات متحده نام برد!

این تعبیر برای کاربران گوگل تعجب برانگیز بود و برای آن ها سوالات بسیاری را به وجود آورد که چه طور موتور جستجوی گوگل می تواند بر نتایج انتخابات ریاست جمهوری تاثیرگذار باشد؟ «اپستین» این طور توضیح داد که این موتور جستجو با بهره گیری از الگوریتم های پیچیده خود در پاسخ به جستجوی های اینترنتی کاربران (در واقع شرکت کنندگان در انتخابات) پاسخ های هدفمندی را ارائه می کند و از این طریق یک سال مانده به انتخابات، ذهنیت آنان را نسبت به یک کاندیدا یا موضوع شکل می دهد. گوگل با این کار نمی گذارد برخی موضوعات دیده شوند و برای برجسته شدن دسته دیگری از موضوعات تلاش می کند.

این رفتار گوگل با محتوای موجود در اینترنت تنها به همین زمینه خلاصه نمی شود. این روزها کاربران ایرانی رسانه های اجتماعی به مناسبت محرم از نتایج جستجوی واژه عاشورا به زبان های مختلف به خصوص انگلیسی در این موتور جستجو انتقادات زیادی کرده اند. ماجرا از این قرار است که اگر کاربران واژه Ashura را جستجو کنند تصاویر قمه زنی و جراحت های ناشی از عزاداری به نمایش درمی آید و از این طریق ذهنیت کاربران نسبت به این مفهوم و مفاهیم مشابه آن که در جستجوی نتیجه چندان متفاوتی ندارد، ساخته می شود. ذهنیتی که چندان سنخیتی با اصل نهضت عاشورا ندارد.

اشکال کار کجاست؟
درباره انتشار این تصاویر و اولویت بخشی به آنان در موتورهای جستجو چند نکته حایز اهمیت است. گذشته از این که این اتفاق یک توطئه اینترنتی برای تحریف عاشورا و فرهنگ شیعی است یا نه، آن چه بیشتر قابل تامل است تولید محتوای مرتبط با این واژه ها و مفاهیم در اینترنت است. آخرین مطالعاتی که درباره تولید محتوای فارسی در وب انجام شده است چندان تازه نیست اما همین آمارها نشان می دهد محتوای فارسی یک هزارم وب جهانی است. این عدد تنها یک معنا دارد و آن هم اینکه کاربران فارسی بیشتر از آن که تولید کننده محتوا در فضای وب باشند، مصرف کننده هستند. از این روست که فقر تولید محتوا از سوی کاربر شیعه به زبان های مختلف زمینه چنین نتایجی را تسهیل می کند.
روشن است که فیلترینگ در فضای وب به تنهایی پاسخگوی این هدف نیست چرا که این محتوا در سطح جهانی انتشار پیدا می کند. ایجاد محدودیت برای دسترسی به محتوا منطقی است که اعتبار خود را از دست داده است؛ در منطق جدید وب، تولید محتوا است که می تواند باعث دیده شدن یا نشدن موضوعی شود و از این طریق ذهنیت ها و افکار تحت تاثیر قرار می گیرد.
درجایی که رغبت و امکان مشارکت در تولید محتوا در چنین زمینه هایی پایین باشد طبیعی است که دست برتر از آن کسانی است که محتوا را با کلیشه های ذهنی خود تولید می کنند. جدال های اینترنتی امروزه از این طریق هدایت می شوند و مفاهیمی عمومیت پیدا می کنند که از تولید محتوای بیشتری در بستر وب برخوردار باشند.

«عاشورا» را کابران می سازند
الگوریتم های گوگل برای پاسخ به جستجوهای کاربران در طول زمان دچار تغییرات بسیاری شده است. آن چه تحت عنوان «وب هوشمند» از آن یاد می شود به بخشی از این تغییرات اشاره دارد به نحوی که موتورهای جستجو با اطلاعاتی که از هر کاربر ثبت می کنند نتایج منحصر بفردی را برای او نمایش می دهند.
در کنار این، همیشه جدال پشت پرده ای میان فعالان وب بر سر دست یافتن به رکوردهای نخست در جستجوهای کاربران وجود داشته است. از همین رو قواعد گوناگونی پیشنهاد شده که هریک به تصاویر و متن های موجود در وب کمک می کند تا خود را برای دسترسی مخاطبان به آن ها بهینه سازند.
از آن جا که امروز با گذار از دوران «وب تعاملی»، این کاربران هستند که محتوای وب را از طریق رسانه های اجتماعی تولید و منتشر می کنند باید گفت که نوع رفتار کاربران در اینترنت و دقت نظر آنان است که می تواند مفهوم یک واژه را در وب تعریف کند. به تعبیر دیگر این کاربران هستند که با کلیدواژه هایی که برای تصاویر و متن ها مشخص می کنند موتورهای جستجو را به مقصد مورد نظرشان هدایت می کنند. حتی کلیک های کاربران اینترنتی روی کلید واژه ها و رکوردهای ثبت شده در موتورهای جستجو، اصلی و فرعی بودن تارنماها و محتوای نمایش داده شده را تعیین می کند و در یک جمله باید گفت، این کاربران هستند که سرنوشت واژه ها را در اینترنت مشخص می کنند.