قراردادهای بی او تی ( BOT ) چیست؟

قرارداد های بی.او.تی (B.O.T) یا ساخت، بهره برداری و انتقال ( واگذاری ) به قراردادهایی گفته می شود که در آن شرکت یا شرکت هایی در قبال امتیازاتی، اقدام به اجرای پروژه های سنگین ( به لحاظ مالی ) نموده، مدت محدودی از پروژه اجرا شده، منتفع گردیده و سپس پروژه یعنی مستحدثات را به طوریکه امکان فعالیت کامل را داشته باشد، بلا عوض به طرف دیگر که – عموما دولتها یا شرکتهای وابسته به دولت می باشند – انتقال می دهند. این تعریف ،ماهیت این قراردادها را به طور بسیار ساده تفهیم می کند. این قبیل قراردادها عموما در پروژه های زیربنایی یک کشور منعقد می شوند، اما این بدان معنی نیست که استفاده از چنین سیاقی در سایر پروژه ها ممکن نباشد. اما به طور حتم، امتیازات مالی پروژه بایستی به حدی باشد که مجری و سرمایه گذار رغبت انعقاد چنین قراردادی را داشته باشد. قرارداد احداث بزرگراهها، خطوط راه آهن، احداث فرودگاهها، اسکله ها، سدها، مجتمع های پتروشیمی و دیگر پروژه های بزرگ، از مواردی است که عموما از این طریق به انجام می رسد.

قانونگذار ایران، در قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی مصوب 13/4/87، ذیل بند (ب) ماده 3 که نحوه سرمایه گذاری خارجی را بر شمرده است چنین مقرر می دارد:”سرمایه گذاری های خارجی در کلیه بخشها در چارچوب روش های “مشارکت مدنی” “بیع متقابل” و “ساخت، بهره برداری و واگذاری” که برگشت سرمایه و منافع حاصله صرفا از عملکرد اقتصادی طرح مورد سرمایه گذاری ناشی شود و متکی به تضمین دولت یا بانکها و یا شرکتهای دولتی نباشد” قانونگذار جهت تضمین سود آوری طرح و ایجاد رغبت در سرمایه گذار ،در تبصره ماده مرقوم بیان داشته است: “مادام که سرمایه خارجی موضوع روشهای “ساخت، بهره برداری و واگذاری ” مندرج در بند (ب) این ماده و سود مترتب بر آن مستهلک نشده است، اعمال حق مالکانه نسبت به سهم سرمایه باقی ماندهدر بنگاه اقتصادی سرمایه پذیر توسط سرمایه گذار خارجی مجاز می باشد.اما نکته حائز اهمیت که سبب نگارش این کوتاه مقاله گردید و متاسفانه مورد توجه نویسندگان نیز قرار نگرفته، این است که این نوع قراردادها فاقد تعریف قانونی هستند. تعریف این نوع قراردادها از آن جهت حائز اهمیت است که قانونگذار پذیرش سرمایه گذاری خارجی را تنها ازین طرق امکان پذیر میداند. اما اینکه منظور از قراردادهای b.o.t چیست، در ابهام قرار دارد. و متاسفانه جهت دریافت معنی آن ناگزیر باید به منابع خارجی رجوع کرد. اما بدون شک،عنصر اساسی این قراردادها و در واقع هدف آنها، راه اندازی پروژه بدون تحمیل هزینه به دولت است.

نکته آخر در مورد این قراردادها، قابل توجیه بودن بر اساس ماده 10 ق.م ایران است، که بر اعتبار آن می افزاید. ضمنا باید توجه داشت که اعمال این روش قراردادی، به طریق اولی مابین طرفهای داخلی نیز میسر می باشد.توسعه ظرفیت به روش BOT1- ساختار قرارداد پروژه BOTدر پروسه BOT، عملاً مجموعه‏ای از شرکت‏های خارجی و احیاناً داخلی در قالب یک Joint Venture ، قرارداد ساخت و بهره‏برداری محدود “از نظر بازه زمانی” با کشور میزبان معمولاً با شرکت دولتی یا غیردولتی بهره‏بردار سیستم نیروگاهی و الکتریکی آن کشور منعقد می‏نماید و پس از اتمام مدت بهره‏برداری فوق نیروگاه را به کشور میزبان Transfer می‏نمایند، در حقیقت BOT: مختصر Build,Operate,Transfer است.احداث نیروگاه به روش BOT یکی از بهترین روش‏های تأمین انرژی الکتریکی برای کشور میزبان است، زیرا ساخت نیروگاهها یکی از موارد سنگین و سرمایه‏بر است. جذب سرمایه در این راه کمک بسیار بزرگی به افزایش توان مملکت در احداث سایر زیرساختها از قبیل جاده، راه‏آهن، بهداشت و ایجاد اشتغال می‏نماید که در شرایط فعلی ایران با سیکل سریع رشد و توسعه بسیار بجا و به مورد است.تملک زمین براساس قانون جمهوری اسلامی ایران، قابل واگذاری به خارجیان نیست، لذا در BOT زمین به تملک شرکت پروژه در نمی‏آید. فرم‏ها و اصطلاحات بکار رفته در این بخش فراوان است ولی بطور اختصار فرم Effective date اتلاق بر زمانی می‏شود که مذاکرات اولیه قرارداد به مرحله‏ای رسیده است که بصورت پاراف بین طرفین به انجام می‏رسد در حقیقت این به معنای نفوذ قرارداد است. مرحله بعدی Closing date است که قطعیت پروژه محسوب می‏شود، این بازه زمانی فی‏مابین فرضی است که طرفین، شرایط کار را آماده می‏کنند و به آنConditions Precedent to closing date اتلاق می‏شود.در این فرصت شرکت پروژه در محل کار تحکیم می‏یابد و موافقت FIPPA را از وزارت دارائی (البته در ایران) کسب می‏نماید. طرف داخلی قرارداد هم وظایف خود مثل قرارداد زمین ، تأمین آب ، گاز ، جاده دسترسی و غیره را چنانچه به عهده گرفته باشد، پیگیری می نماید. شرکت پروژه هم علاوه بر FIPPA، مجوز محیط زیست را کسب می‏نماید. البته در تمام این مراحل، “سازمان توسعه برق ایران” همکاریهای لازم را انجام می‏دهد.Closing Date آغاز کار EPC است و معمولاً در دوره سه ساله سرانجام به COD (Commercial Operation Date) می‏رسد و پس از آن دوره بهره‏برداری که معمولاً 15 تا 20 ساله و در انتها هم Transfer Date خواهد بود.لازم به یادآوری است که طرف مستقیم و مسئول تضمین‏ نامه FIPPA در ایران وزارت محترم دارائی است ولی هیأت ارائه‏دهنده FIPPA مجموعه‏ای از وزارت امور خارجه، بانک مرکزی، وزارت نیرو، وزارت صنایع و وزارت دارائی است که رئیس هیأت، وزارت دارائی جمهوری اسلامی ایران است.در موافقت‏نامه FIPPA، طرف سرمایه‏گذار از تضمین‏های زیر برخوردار می‏شود:الف) اموالش مصادره نمی‏شود، در صورت وقوع چنین موردی، دولت ایران به قیمت روز تمام بها و خسارت مربوطه را می‏پردازد.ب) ملی شدن یا Nationalization در مورد اموال او انجام نمی‏پذیرد و در صورت وقوع چنین حالت خاصی تمامی وجوه، بها و خسارت به شرکت پروژه پرداخت خواهد شد.ج) در صورتیکه عملکرد طرف ایرانی و وقایع داخلی کشور باعث شود که شرکت پروژه نتواند بدهی‏های وام و یا بانکهای طرف قرارداد خود را بپردازد، دولت ایران این بدهی‏ها را خواهد پرداخت.د) تضمین می‏شود که هرچقدر از درآمد ارزی و یا ریالی را که قانوناً از پروژه فوق‏الذکر کسب می‏کند، بتواند از کشور خارج کند و یا وجوه ریالی را به ارز تبدیل کرده و خارج نماید.تضمینات فوق جزو قانون جذب و تشویق سرمایه‏گذاری خارجی است.

دیاگرام ساختار BOT بشرح زیر است :تصویر2- فرآیند برگزاری مناقصه براساس قانون برگزاری مناقصه و آیین‏نامه معاملات توانیر انجام می‏شود.3 – تفاهم‏نامهدر صورتیکه از طریق مناقصه، برنده مناقصه معلوم نشده باشد و طرفین در فرآیند برگزاری مناقصه متعهد به اصولی نشده باشند، در مدت مذاکرات اولیه تا حصول مرحله Effective Date ، تفاهم‏نامه‏ای لازم است تا تعیین‏کننده مذاکرات باشد، این تفاهم‏نامه بین طرفین مذاکره‏کننده، چارچوب تعهدات را تا پایان مذاکرات مقدماتی تعیین می‏نماید. ممکن است در تفاهم نامه آیتم‏های مختلفی حسب ضرورت آورده شود ولی آنچه معمولاً درج می‏شود، تعهد طرفین به حفظ امانت در ارقام و اعداد مورد مذاکره و یا محرمانه تلقی شدن آن است و طرف ایرانی هم متعهد است که تا به نتیجه رسیدن مذاکرات، در مورد سایت مورد نظر با پیمانکاران دیگری همزمان مذاکراتی را آغاز نکند ضمن اینکه طرفین از هیچ‏گونه رایزنی و کسب اطلاعات جهانی و یا محلی جدیدی که خدشه‏ای در مسیر مذاکرات نیاندازد منع نمی‏شوند.4- حل اختلافبروز اختلاف یا اختلاف‏نظر در انجام تعهدات و یا نوع نگرش به مفاهیم یا بحث و جدل ایجاد شده بین طرفین و یا برخواسته ازECA ضمن اجراء نباید انکارناپذیر تلقی شود و می‏بایست نکته به نکته اختلافات احتمالی مشخص و راه‏حل آن در قرارداد روشن گردد، معمولاً ماده Dispute Resolution مراجع مختلف حل اختلاف، از رسیدگی توسط متخصصین مورد قبول تا مراجع قضائی بین‏المللی را روشن می‏کند.5- مثالی از روش BOTقرارداد نیروگاه گازی BOT چهلستون در اصفهان که هم‏اکنون مدتی از به مدار آمدن آن می‏گذرد، بین شرکت مپنا- ایهاگ از یک طرف و سازمان توسعه برق ایران از طرف دیگر منعقد گردیده است.انواع روش های سرمایه گذاری1- مقدمهاز روش های مختلفی که برای مشارکت بخش خصوصی در تولید برق استفاده می گردد .شیوه‌هایی که در دنیا برای انجام پروژه‌های IPP مرسوم است به شرح ذیل می باشد:1) Build-Own-Operate ) BOO ) :در این روش سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نیروگاههای بزرگ را ساخته و با مالکیت خود مورد بهره‌برداری قرار می دهند و برق آن را به وزارت نیرو و یا شرکتهای توزیع می فروشند.2) : Build-Lease-Operate-Transfer) BLOT ) ‌در این روش بخش خصوصی ساخت، کرایه، بهره‌برداری و انتقال نیروگاه را بر عهده داشته و پس از مدت زمان مشخص انتقال آن به بخش دولتی صورت می پذیرد.3) BOT یا Build- Operate -Transfer:در این روش ساخت، بهره‌برداری و سپس انتقال به بخش دولتی صورت می پذیرد. در احداث این نیروگاهها بحث توسعه در کشور‌ها تسریع می گردد.4) ROT ) Rehabilitation –Operate –Transfer ) :ترمیم و نوسازی نیروگاهها، بهره‌برداری از آنها و سپس انتقال به دولت و یا بخش عمومی5) ROL یا Rehabilitation -Operate-Lease :ترمیم و نوسازی نیروگاهها، بهره‌برداری از آنها و بازگشت از طریق دریافت کرایه6) DG یا (Distributed Generation):استفاده از مولدهای پراکنده و خرید برق در ساعات پیک بصورت خرید تضمینیدر حال حاضر روش های B.O.O و B.O.T در ایران با جدیت بیشتری دنبال می گردد که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد .- توسعه ظرفیت به روش BOO3-1- ساختار قرارداد پروژه BOO

منبع:مقاله بررسی انواع سازوکارهای تأمین مالی پروژه های صنعت انرژی
(با تأکید بر مشکالت ساختاری قراردادهای EPCF)-دکتر الهام امین زاده